Azja jest kontynentem cechującym się ogromnym bogactwem tradycji, historii i kultury. To rzeczywistość ukształtowana przez najstarsze cywilizacje ludzkości. Jest to także kolebka wszystkich wielkich religii świata. Dlatego Azjaci cechują się naturalną i głęboką religijnością, objawiającą się we wszystkich aspektach życia.

 

 

Wszystkie religie ludzkości wyrażają najgłębsze tęsknoty ludzkiego ducha. Tekstem trafnie obrazującym duchowość Wschodu jest fragment z upaniszad, świętych ksiąg Indii stanowiących część Wed, powtarzany w Azji od tysiącleci: Z iluzji prowadź nas ku rzeczywistości, z ciemności prowadź nas ku światłu, z niewoli prowadź nas ku wolności.

 

Azja jest ukształtowana przez pluralizm światopoglądów. Przez tysiąclecia dominował tutaj aspekt społeczny nad indywidualnym. Jednostka ma znaczenie o tyle tylko, o ile pełni określoną rolę społeczną. Szczególnie silny jest tutaj patriarchalny model rodziny. Na tym kontynencie nie rozwinęła się tradycja spekulatywnej filozofii. Pytanie o to, czy świat miał początek i czy będzie miał koniec, nie ma tutaj większego znaczenia. Jednostka czuje się "zagubiona" w kosmosie i zdana na los określony przez bogów lub siły natury uosabiające różnorakie bóstwa. Nie powinno być to widziane jako fatalizm, albowiem jednostka wierzy, że ma możliwość przebłagania "nieba" rytuałami zyskującymi jego przychylność.

 

Azja nie jest naznaczona tak typowym dla Zachodu dualizmem (rozdział duszy i ciała). Cała rzeczywistość jest widziana w kategoriach jedności kosmicznej, według której człowiek stanowi ścisłą jedność z całą otaczającą go rzeczywistością, jest jej nieoddzielną cząstką, jest "mikrokosmosem". Większy nacisk kładzie się tutaj na intuicję, wgląd oraz rozumienie symboliczne (obrazowe), niż na intelekt i racjonalne pojmowanie. Utrwalony jest "cykliczny" i "spiralny" model czasu, polegający na tym, że życie i jego przejawy podlegają "mitowi wiecznego powrotu", czyli cyklowi powtarzających się form egzystencji.

 

 

Według religijnych tradycji Indii istnieją cztery cele ludzkości: ? przyjemność (kama), ? bogactwo, władza i sława (artha), ? odpowiedzialność, sprawiedliwość (dharma) oraz ? wyzwolenie i zbawienie (moksha). Najgłębsze pragnienie człowieka to dążenie ku wyzwoleniu, które jest rozpatrywane na bazie trzech podstawowych pojęć: powinności i sprawiedliwości (dharma), cyklu narodzin i śmierci (samsara) oraz prawa przyczyny i skutku (karma).

 

Wiele religii Azji ma swoje wspólne źródło w pojęciu dharmy, czego zachodnim odpowiednikiem jest prawda. Wiara w reinkarnację (wędrówkę dusz lub samsarę) jest kolejną cechą tej religijności. Wiara ta jest obecna zwłaszcza w hinduizmie, buddyzmie czy dżinizmie. Reinkarnacja jest oparta na karmicznym prawie regulującym cykl narodzin i śmierci. Wierzy się, że całe uniwersum przeniknięte jest potencjałem karmicznym (Mircea Eliade). Reinkarnacja jest nieuniknioną konsekwencją czynów danej jednostki w poprzednich wcieleniach. Szczęście i cel życia człowieka ma polegać na dążeniu i poszukiwaniu wyzwolenia (moksha) z owego "uwięzienia" w kole narodzin i śmierci. Hinduizm głosi, że każdy akt człowieka przynosi określone konsekwencje, stąd wyzwolenie jest niezwykle trudne. Prowadzi to do dość pesymistycznej wizji człowieka. Mało tego, każdy powinien troszczyć się o własne wyzwolenie, gdyż próba niesienia pomocy innym w istocie nie wyzwala, ale zdejmuje moralną odpowiedzialność i jeszcze bardziej wikła w cykl narodzin i śmierci. Tłumaczy to poniekąd, dlaczego w wielu częściach Azji (zwłaszcza w Indiach) niesienie pomocy humanitarnej i okazywanie współczucia nie jest łatwo akceptowane.

 

W dżinizmie owo wyzwolenie ma polegać na stosowaniu radykalnych praktyk ascetycznych, prowadzących przez umartwianie ciała (uważanego za "więzienie duszy") do stopienia się indywidualnej duszy z Absolutem. Buddyzm głosi owo wyzwolenie z doczesnego cierpienia oraz z cyklu narodzin i śmierci przez osiągnięcie oświecenia, czyli przez wgląd w naturę rzeczywistości i zrozumienie natury cierpienia. Naucza on, że człowiek jest nieszczęśliwy z powodu ignorancji co do natury i przyczyn cierpienia. Człowiek żyje w niewiedzy, gdyż jest "zatruwany": pożądaniem, nienawiścią oraz złudzeniem. Prawdziwe wyzwolenie polega więc na wglądzie w naturę rzeczywistości i zrozumieniu prawa "współzależnego powstawania", które tłumaczy, że wszystko, co istnieje, ma swoje określone przyczyny. Skoro więc cierpienie ma swe źródło w pożądaniu, wyzwolenie polega na "wygaszeniu" pragnienia i osiągnięciu stanu nirwany, będącego nie anihilacją osoby, lecz doskonałym stanem wyzwolenia, w którym znika wszelkie nieuporządkowanie, egoizm i przywiązanie. Prowadzić do tego ma "droga środka" oparta na mądrości, moralności i medytacji.