Gdy obchodzimy uroczystość
Objawienia Pańskiego

Symbol modlitwy

Wśród darów złożonych nowo narodzonemu Królowi Żydowskiemu Ewangelia św. Mateusza, mówiąca o pokłonie Mędrców ze Wschodu, wymienia kadzidło. Wonne żywice spalane na odpowiednio rozżarzonych węgielkach i wydzielające dym oraz miły zapach używane były w kulturach Wschodu od dawien dawna. Czyniono to w chwilach wzniosłych, podczas uroczystości, widząc w tym działanie magiczne, oczyszczające; z czasem w dymie kadzielnym dostrzeżono znaczenie przenośne – w kulcie zmarłych wskazywał on kierunek wieczności, był też symbolem modlitwy wznoszącej się do nieba. Grecy i Rzymianie, używający w czasie składania ofiar różnego rodzaju pachnideł, w świątyniach wokół podobizn swych bogów stawiali ołtarze kadzenia. Kadzidło sprowadzano głównie z Arabii Południowej i Indii.

Rola kadzidła w Starym Testamencie

W czasach Starego Testamentu kadzidło sporządzano z pachnącej żywicy, ziół, muszelek, balsamu oraz galbanum (zob. Wj 30,34-38; Syr 24,15) i jako symbol najczystszego uwielbienia przeznaczano przede wszystkim dla Boga. Okadzania mogli dokonywać jedynie kapłani, w ściśle określony sposób (Nadab i Abihu, synowie Aarona, po ofiarowaniu Panu innego kadzidła niż było nakazane, zostali pochłonięci przez ogień, który wyszedł od Jahwe - por. Kpł 10,1-3). Ofiary na ołtarzu kadzenia były składane przez kapłanów dwa razy dziennie (zob. Wj 30,1-8), spalanie kadzidła przyczyniło się także do przebłagania Boga, np. Aaron przez okadzenie ludu dokonał obrzędu przebłagania, w wyniku czego ustała plaga (zob. Lb 17,11-15). Kadzidło było też istotnym elementem Dnia Pojednania, kiedy najwyższy kapłan wstępował do miejsca najświętszego, by prosić Boga o miłość wszystkich Izraelitów.

Złożone w darze Jezusowi

W Nowym Testamencie kadzidło zostało złożone w darze Jezusowi przez Mędrców ze Wschodu jako wyraz uznania Jego boskiego pochodzenia i godności arcykapłańskiej (zob. Mt 2,11).
W czasie składania ofiary kadzenia kapłan Zachariasz miał widzenie anioła, który mu zwiastował narodzenie św. Jana Chrzciciela (zob. Łk 1,8-11).
W Apokalipsie kadzidło jest symbolem modlitwy; złote naczynia pełne kadzidła trzymane przez 24 starców w sposób symboliczny wyrażają modlitwy zanoszone do Boga przez świętych (zob. Ap 5,8), natomiast anioł, który zbliża się do ołtarza kadzenia z wielką ilością kadzidła, składa je w ofierze jako modlitwy wszystkich świętych.

Roślina rosnąca w Arabii

Kadzidło ma pochodzenie roślinne. Drzewka kadzidła rosną w Arabii i Somalii. Są to krzewy z liśćmi pierzastymi, złożone z 7-9 par listków, z kwiatami bladoczerwonymi. W korze tych drzew występują bardzo liczne przewody żywiczne, po nacięciu pni i gałęzi wycieka z nich żywica, która szybko zastyga. Otrzymuje się z niej kadzidło nazywane olibanem. Składa się z drobnych ziarenek, o średnicy do 2 cm, jasnożółtych lub różowych, o gorzkim smaku i balsamicznym zapachu. 

Kadzidło i kadzielnica w liturgii

Od kadzidła wywodzi się nazwa kadzielnica - ozdobne naczynie, służące do spalania kadzidła podczas obrzędów religijnych, zazwyczaj w kształcie czarki na podstawie, z ażurową pokrywką zawieszoną na łańcuszkach. Można je oglądać w wielu muzeach. Z obszaru Polski najstarsza, z Trzebnicy, pochodzi z początku XIII wieku.

Chrześcijanie początkowo z dużą rezerwą odnosili się do używania kadzidła w liturgii, obawiając się stwarzania pozorów bałwochwalstwa. Początkowo używano więc kadzidła w domach prywatnych, podczas pogrzebów, w katakumbach, a później w obrzędzie układania relikwii w czasie dedykacji kościoła.

Najstarszy zapis mówiący o stosowaniu kadzidła znajdujemy w Testamencie św. Efrema (373 r.), który polecał wiernym zaniechanie go podczas pogrzebu, by mogło służyć w liturgii dla uczczenia Boga. Z V wieku pochodzi wzmianka o okadzeniu ołtarza i całej świątyni na początku Mszy św. W czasach frankońskich zaczęto stosować kadzidło podczas procesji biskupa, przed i po sprawowaniu Eucharystii, następnie okadzano także ewangeliarz i dary składane podczas Mszy św. Okadzanie konsekrowanych postaci chleba i wina wprowadzono w związku z ukazywaniem ich wiernym w XIII wieku.

Obecne przepisy liturgiczne mówią, że kadzidło może być używane według uznania w każdej Mszy Świętej - podczas procesji na wejście na okadzenie ołtarza, w czasie czytania Ewangelii i procesji, która je poprzedza, w liturgicznym przygotowaniu darów (ołtarz, krzyż, paschał, kapłan i koncelebranci, wierni - jako znaki obecności Chrystusa i udziału wiernych w ofierze eucharystycznej) i podczas podniesienia, podczas wystawienia Najświętszego Sakramentu w monstrancji, w publicznym uczczeniu obrazów i relikwii, w obrzędach pogrzebowych i w procesjach np. Bożego Ciała, podczas uroczyście śpiewanej Jutrzni i Nieszporów.

Najbardziej wymowne jest użycie kadzidła w czasie poświęcenia ołtarza i konsekracji kościoła. Kadzidło spala się na ołtarzu, aby ukazać, że ofiara Chrystusa, która w tym misterium wciąż jest obecna, wznosi się do Boga jak miła woń. Ma to również wyrazić myśl, że modlitwy wiernych, pełne błagań i wdzięczności, docierają do tronu Boga.

Wonny dym

Zachwycająco pisze o kadzidle w "Znakach Świętych" Romano Guardini: Ileż w tym wzniosłego piękna, gdy jasne ziarenka kadzidła padną na żarzące się węgle i gdy z rozkołysanego trybularza popłynie wonny dym! Jest to jakby melodia opanowanego ruchu i miłego zapachu. Czynność pozbawiona wszelkiego praktycznego celu, czysta jak pieśń, ofiarna, hojna, wszystkiego się wyrzekająca miłość.

Jan Uryga