Udzielanie Komunii w Kościele pierwotnym

W pierwszych wiekach Kościoła "łamanie chleba" i "błogosławienie kielicha" oraz spożywanie Ciała i Krwi Pańskiej przez uczestników zgromadzenia liturgicznego stanowiło zwyczajną formę uczestnictwa w Wieczerzy Pańskiej. Apostoł Paweł naucza: Ilekroć bowiem spożywacie ten chleb albo pijecie kielich, śmierć Pańską głosicie, aż przyjdzie (1 Kor 11,26).

Pod jedną postacią, chleba albo wina, udzielano Komunii Świętej w sytuacjach wyjątkowych. Chorym, a także nieobecnym na Eucharystii zanoszono Komunię Świętą pod postacią chleba.

Praktyka udzielania Komunii tylko pod postacią chleba

W XII i XIII wieku zanika zwyczaj udzielania Komunii pod obiema postaciami, jednak nie całkowicie. Na Soborze w Konstancji (1415) stwierdzono, że choć w pierwotnym Kościele Komunia była przyjmowana przez wiernych pod dwiema postaciami, dla uniknięcia pewnych niebezpieczeństw i zgorszeń wprowadzono rozumnie zwyczaj, żeby ten Sakrament przez konsekrujących był przyjmowany pod dwiema postaciami, przez wiernych zaś tylko pod postacią chleba. Na Soborze Trydencki (1545-1563) przyjęto rozstrzygnięcie, że Kościół ma prawo wprowadzać do udzielania Komunii Świętej to, co według różnorodności rzeczy, czasu i miejsca uzna za bardziej odpowiednie dla pożytku przyjmujących czy dla uczczenia samych sakramentów.

Do zbawienia zupełnie wystarcza Komunia Święta pod jedną postacią, w której przyjmuje się całego i integralnego Chrystusa. Uznaniu papieża pozostawiono kwestię, czy w przyszłości w jakimś kraju pozwolić na udzielanie Komunii pod obiema postaciami. Papież Pius IV (1559-1565) 10 kwietnia 1564 roku upoważnił metropolitów Moguncji, Kolonii, Trewiru, Salzburga i Ostrzychomia (Esztergom) do zezwalania na przyjmowanie Komunii pod dwiema postaciami. Protestanci wprowadzenie Komunii pod dwiema postaciami przez katolików w niektórych metropoliach zaczęli uznawać za potwierdzenie słuszności głoszonych przez siebie poglądów. Papież Grzegorz XIII (1572-1585) w 1584 roku odwołał indult co do udzielania Komunii pod dwiema postaciami dla Bawarii, nastepnie odwołano indulty dla Węgier (w 1604 roku) i dla Czech (w 1621 roku).

W Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1917 roku w kanonie 852. zapisano krótko: "Najświętszą Eucharystię rozdaje się tylko po postacią chleba". Udzielanie Komunii wiernym świeckim tylko pod postacią chleba praktykowano do czasu reform Soboru Watykańskiego II (1962-1965), który zmienił dyscyplinę ustaloną na Soborze Trydenckim.

Wpływ Soboru Watykańskiego II na sposób udzielania Komunii

Sobór Watykański II, powołując się na naukę Soboru Trydenckiego o Najświętszej Eucharystii, z zasad dogmatycznych nic w tej nauce nie zmienił. Jednak odnowa liturgii w ramach Vaticanum II zainicjowała w Kościele łacińskim powrót do praktyki udzielania Komunii pod dwiema postaciami. W Konstytucji o Liturgii Sacrosanctum Concilium (4.12.1963) zapisano, że: "Przy zachowaniu ustalonych przez Sobór Trydencki zasad dogmatycznych, w przypadkach określonych przez Stolicę Apostolską biskup może zezwolić na Komunię Świętą pod obiema postaciami, tak duchownym i zakonnikom, jak i świeckim, na przykład tym, którzy w czasie danej Mszy Świętej otrzymali święcenia lub złożyli śluby zakonne, czy nowo ochrzczonym we Mszy Świętej sprawowanej bezpośrednio po udzieleniu chrztu" (nr 55). Inne przypadki, w których można będzie - za zgodą biskupa - przyjmować Komunię pod dwiema postaciami, miała w przyszłości określić Stolica Apostolska.

Posoborowe rozszerzanie możliwości udzielania Komunii pod obiema postaciami

Stolica Apostolska rozszerzyła możliwości udzielania Komunii pod dwiema postaciami, zaś przepisy liturgiczne w tym zakresie zostały określone w dokumentach posoborowych. Dnia 7 marca 1965 roku Rada do wykonania postanowień Konstytucji o Liturgii wspólnie z Kongregacją Obrzędów promulgowały Obrzędy koncelebracji Eucharystii oraz Komunii Świętej pod dwiema postaciami przewidujące jedenaście sytuacji, w których ordynariusze mogli zezwolić na udzielanie Komunii pod dwiema postaciami. Następnie Kongregacja Obrzędów w instrukcji Eucharisticum Mysterium (25.05.1967) dodała dwa nowe przypadki, zatem w sumie było ich już trzynaście. W instrukcji Kongregacji Kultu Bożego Sacramenti Communione (29.06.1970) oraz w Ogólnym wprowadzeniu do Mszału Rzymskiego wydanym w 1975 roku [odtąd: OWMR-75] tych przypadków wymieniono czternaście. Od tej pory na podstawie pozwolenia ordynariusza i po przygotowaniu przez stosowną katechezę - zgodnie z OWMR-75 (nr 242) - Komunię Święta pod dwiema postaciami mogli przyjąć:

1) dorośli neofici w czasie Mszy, która następuje po chrzcie; dorośli bierzmowani w czasie Mszy związanej z bierzmowaniem; ochrzczeni, których przyjmuje się do wspólnoty kościelnej;

2) nowożeńcy w czasie Mszy połączonej z zawarciem małżeństwa;
3) diakoni w czasie Mszy ich święceń;

4) ksieni podczas Mszy, w czasie której otrzymuje błogosławieństwo; dziewice w czasie Mszy ich konsekracji; osoby, które składają lub odnawiają śluby zakonne w czasie Mszy połączonej z ich pierwszą profesją, jej odnowieniem i profesją wieczystą oraz ich rodzice, krewni i współbracia zakonni;

5) świeccy pomocnicy misyjni w czasie Mszy, podczas której publicznie otrzymują misję; inne osoby w czasie Mszy, podczas której otrzymują misję kościelną;

6) chorzy, którzy przyjmują Wiatyk, i wszyscy obecni, gdy Mszę odprawia się w domu chorego;

7) diakon i usługujący, kiedy spełniają swoje funkcje w czasie Mszy;

8) podczas Mszy koncelebrowanej: wszyscy, którzy spełniają wówczas rzeczywiste funkcje liturgiczne, a także wszyscy alumni seminarium duchownego; w swoich kościołach lub kaplicach (jeśli Msza jest koncelebrowana): wszyscy członkowie instytutów ślubujących zachowanie rad ewangelicznych oraz członkowie innych stowarzyszeń, w których poświęcają się Bogu przez śluby zakonne, ofiarowanie lub przyrzeczenie; oprócz tego wszyscy, którzy stale zamieszkują w domu tych instytutów i stowarzyszeń; 9) kapłani, którzy uczestniczą w wielkich obchodach, a nie mogą ani celebrować, ani koncelebrować;

10) wszyscy, którzy biorą czynny udział w Mszy celebrowanej w czasie odprawiania przez nich rekolekcji; wszyscy, którzy biorą udział w zebraniu jakiegoś zespołu duszpasterskiego podczas Mszy, w której wspólnie uczestniczą;

11) osoby wymienione w nr 2. i 4. w czasie Mszy ich jubileuszów;

12) chrzestni, rodzice, współmałżonek oraz świeccy katecheci dorosłego neofity w Mszy związanej z jego inicjacją;

13) rodzice, członkowie rodziny oraz szczególniejsi dobroczyńcy uczestniczący w Mszy prymicyjnej;

14) członkowie zgromadzeń w Mszy konwentualnej lub wspólnotowej, według nr 76. tego wprowadzenia.

Udzielanie Komunii pod postaciami chleba i wina - w sytuacjach określonych przez prawo - sprawiło, że do Stolicy Apostolskiej napływały prośby o rozszerzenie katalogu przypadków, w których - za zgodą biskupa - będzie wolno udzielać Komunii pod dwiema postaciami. Kongregacja Kultu Bożego we wskazanej już wyżej instrukcji Sacramentali Communione (nr 2) poszerzającej możliwości udzielania Komunii pod dwiema postaciami zdecydowała o dopuszczeniu Konferencji Biskupów do określenia nowych, nieuwzględnionych wcześniej przypadków, w których poszczególni ordynariusze mogli zezwalać na Komunię pod obiema postaciami.

Biskupi Polscy zebrani na Konferencji Plenarnej w Warszawie dnia 8 lutego 1979 roku powzięli Uchwałę w sprawie Komunii Świętej pod dwiema postaciami w zgromadzeniach zakonnych i wspólnotach życia konsekrowanego, mocą której udzielają ogólnego pozwolenia na Komunię Świętą pod dwiema postaciami we wspólnotach zakonnych i wspólnotach do zakonnych przyrównywanych nie podlegających ordynariuszom zakonnym w następujących wypadkach:

1) ksieni w dniu otrzymania błogosławieństwa, dziewice w Mszy, w czasie której otrzymują konsekrację, składający i odnawiający śluby zakonne oraz obchodzący jubileusz w czasie Mszy oraz ich rodziny i członkowie wspólnoty;
2) uczestnicy Mszy koncelebrowanej;
3) odbywający rekolekcje w czasie Mszy dla nich odprawianej;
4) w czasie Mszy konwentualnej lub wspólnotowej w następujące dni:

           a) wszystkie uroczystości, 
           b) święto Najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła,
           c) święto św. Stanisława Kostki, Patrona Polski,
           d) święto patronów zgromadzenia,
           e) w dni kapituły generalnej zgromadzenia w domu, w którym kapituła się odbywa. W uchwale wyraźnie odnotowano, że w "innych wypadkach należy się zwracać do miejscowego ordynariusza".

Ponadto z możliwości przyjęcia Komunii pod dwiema postaciami mogli skorzystać wierni, którzy brali udział we Mszy wspólnoty zakonnej w wymienione dni. Przedstawione wyżej przypadki, w których Konferencja Episkopatu Polski zezwoliła na udzielanie Komunii pod dwiema postaciami, tym się różnią od wcześniej ustalonych przez Stolicę Apostolską dla całego Kościoła, że Konferencja Biskupów Polskich zezwala na udzielanie Komunii pod dwiema postaciami na podległym jej terenie, natomiast Stolica Apostolska sama nie zezwalała na udzielanie Komunii pod dwiema postaciami, tylko określała przypadki, kiedy takie zezwolenie mogą wydać ordynariusze dla podległych im kościołów i kaplic, jeśli są ordynariuszami miejsca, a dla podległych im domów zakonnych, jeśli są ordynariuszami.

Aktualne przewidywane sytuacje, w których udziela się Komunii pod dwiema postaciami

Obowiązujący obecnie Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 roku w kanonie 925. zawiera rozstrzygnięcie: "Komunii Świętej należy udzielać tylko pod postacią chleba albo, zgodnie z przepisami liturgicznymi, pod obiema postaciami; w wypadku zaś konieczności, także tylko pod postacią wina". Jakie są zatem obecnie obowiązujące przepisy liturgiczne w tej dziedzinie? Aktualne zasady udzielania Komunii pod dwiema postaciami zawarte zostały w Ogólnym wprowadzeniu do Mszału Rzymskiego z 2002 roku [odtąd: OWMR] w nr 281-287, z odesłaniem także do określonych ksiąg liturgicznych (nr 283). Dawny 242. nr  Wprowadzenia otrzymał nowe brzmienie, w którym rozszerzono zakres osób mogących na mocy samego prawa - a nie jak dotąd za zgodą biskupa diecezjalnego - przyjmować Komunię pod dwiema postaciami. W przepisach OWMR, które w Polsce weszły w życie 25 lutego 2004 roku, w numerze 283. czytamy: